Ukraynada 2021-ci ildə torpaq islahatının başlanması ilə torpaq bazarı şəffaf şəkildə bazar iqtisadiyyatı qaydalarına uyğun fəaliyyət göstərir. İstehsalçı, icma və torpaq sahibləri üçün əlavə inkişaf imkanları təmin edilir. Müharibə səbəbindən bazarın qiymət diapazonu və coğrafiyası dəyişib, lakin kənd təsərrüfatı torpaqlarına tələbat azalmayıb.
Alqı-satqı müqavilələrinin sürəti və həcmi müharibədən əvvəlki göstəricilərə çatır. Bazarın açılışından indiyədək sahəsi 325 min hektara yaxın olan kənd təsərrüfatı sahələri üzrə 145 mindən çox alqı-satqı müqaviləsi bağlanıb. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının təqribən 1%-i dövriyyədədir ki, bu da inkişaf etmiş iqtisadiyyatların göstəricilərinə uyğundur. 7 regionda– əsasən Ukraynanın mərkəzi rayonlarıdır – bu göstərici 1%-i ötür. Bununla belə, USAID Proqramı çərçivəsində KSE tədiqatına görə, dövriyyədə 1,59% ilə Xarkov vilayəti liderdir .
Müharibə vəziyyətinə baxmayaraq, kənd təsərrüfatı torpaqları bazarı likvid və investorlar üçün cəlbedici olaraq qalır. Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların alqı-satqı müqavilələri “əmtəə torpaqları” və fərdi kəndli təsərrüfatı üçün torpaqlar üçün bağlanır. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının satış və alış qiymətləri artır və 2023-cü ildə orta hesabla hektarın qiyməti 35,4 min qrivna təşkil edib, bu da 2022-ci illə müqayisədə 13,5% çoxdur. “Əmtəə torpaqları”nın qiyməti fərdi kəndli təsərrüfatı torpaqlarına nisbətən bir qədər yüksəkdir. Ən bahalı torpaqlar Kiyev və Lvov vilayətlərindədir, burada qiymətə torpaqların qeyri-aqrar torpaqlarına çevrilməsi perspektivi əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. “Əmtəə torpaqları” arasında ən bahalısı Ternopil və İvano-Frankivsk vilayətlərində, Volın vilayətində isə ən ucuz torpaqlarıdır.
Şəffaf torpaq bazarının formalaşması bir sıra problemlərlə üzləşir:
- torpaq əməliyyatlarının aşağı qiymət qeydiyyatı – 2023-cü ildə qeydə alınmış qiymətlə əməliyyatların payı 18,8%, 2021-ci ildə bu göstərici 50% təşkil edirdi;
- 60% hallarda müqavilədəki qiymət torpaq sahəsinin normativ pul qiymətləndirilməsi (NPQ) səviyyəsindədir və faktiki olaraq qiymətqoymada əsas amildir.
02 may 2023-cü il tarixli 3065-IX nömrəli Qanunla nəzərdə tutulmuş torpaq sahələrinin bazar qiymətləri əsasında kütləvi qiymətləndirilməsi üzrə pilot layihənin həyata keçirilməsi qiymətləndirməyə yanaşmanı daha çevik və bazar reallıqlarına yaxınlaşdırmalıdır.
Bazarın mühüm faktı torpaq təminatı ilə ipoteka kreditləşməsidir. Bu ilin may ayında ümumi sahəsi 17,7 hektar olan 15 torpaq sahəsi üzrə ipoteka müqaviləsi qeydə alınıb. 01 iyun 2023-cü il tarixdən bazarın açılışından indiyədək cəmi 732 torpaq sahəsi (2,5 min ha) ipotekaya verilib.
Həmçinin, 2023-cü ilin yanvar ayında Prozorro.Продажі platformasında hərraclar vasitəsilə satışlar bərpa olunub və artıq 994 torpaq sahəsi (24,8 min hektar) satılıb və icarəyə verilib.
Ukrayna Ali Radası kənd təsərrüfatı torpaqlarının alınması mexanizmini təkmilləşdirib:
- torpaq sahəsinin üstünlük hüququnun həyata keçirilməsi və alqı-satqı müqaviləsinin bağlanması mexanizmi təkmilləşdirilib;
- notariuslar çoxsaylı yoxlamalar aparmaqdan və tərəflərə bildiriş verməsindən azad edilib, ona görə də əhalinin məskunlaşdığı ərazilərdə bağçılıq və şəxsi təsərrüfat üçün torpaq sahələri almaq daha asan və sürətli olacaq;
- hər bir həyat yoldaşı 100 hektar ərazi ala bilər;
- sanksiya tətbiq edilən şəxslər tərəfindən torpaq almasına qadağalar gücləndirilib.
Ukraynada torpaq bazarı və torpaq idarəçiliyinin digər mühüm aspektləri haqqında məlumatların şəffaflığını və əlçatanlığını təmin edəcək hərtərəfli ictimai torpaq monitorinqi sistemi həyata keçirilir. Monitorinq sistemi icma səviyyəsinə qədər bütün maraqlı tərəflərə torpaq bazarının və torpaq münasibətlərinin vəziyyətinin əsas göstəricilərinə çıxış imkanı verəcək.
“Ukraynada torpaq bazarının fəaliyyətinin şəffaf və başa düşülən mexanizminin həyata keçirilməsi kənd təsərrüfatı istehsalı sahəsində investisiyaların yatırılması və irimiqyaslı layihələrin daha da inkişafı üçün imkanlar açır. Ukraynanın investisiyalara ehtiyacı var, kənd təsərrüfatı sektoru Ukrayna biznesinin güclü tərəfidir”, – deyir “ТЕРЕЗИ” UABA-nin prezidenti Cəlal HÜSEYNOV.
USAID Proqramı çərçivəsində KSE tədqiqatının nəticələri haqqında ətraflı məlumat http://surl.li/jsile
